قرنطینه از دیرباز در ایران چگونه اجرا شده است؟ - مجله سرگرمی

به گزارش خبرنگاران، پس از به وجود آمدن روابط اقتصادی در بین ملل مختلف دنیا و به علت افزایش مبادلات تجاری توسط کشتی ها و نیز بروز اپیدمی بیماری های کشنده ای مانند طاعون و وبا، که به وسیله چنین ارتباطاتی شیوع می یافت، مسئله قرنطینه مورد توجه تمامی کشورهای درگیر تجارت دریایی بین المللی نهاده شد. در کشور ما هم از قدیم مسئله قرنطینه مورد توجه واقع شده بود ولی هیچ گاه به صورت علمی و موثر اجرا نشده و در راه ایجاد آن موانع و مسائل فراوانی وجود داشت. محققان در پژوهشی با عنوان قرنطینه های ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی این موضوع را آنالیز نموده اند.

در این پژوهش که توسط مسعود کثیری، پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و مرتضی دهقان نژاد، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان اجرا شده است آمده: مقطع پژوهش، به این دلیل اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی انتخاب شد که این دوران به لحاظ در بر داشتن سطح گسترده ای از تغییر و تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دارای اهمیت خاصی در تاریخ معاصر کشور ما است.

کثیری و دهقان نژاد درباره انتخاب این مقطع تاریخی می گویند: به دلایل مختلفی همچون افزایش سطح تجارت بین المللی، موقعیت برجسته و ژئوپلتیکی ایران در منطقه خاورمیانه و همسایگی با کشور مستعمره هندوستان، توسعه طلبی و کوشش روس ها در جهت رسیدن به آب های گرم، خلیج فارس ایران از مهم ترین کانون های توجه بین المللی و یکی از عرصه های تسویه حساب قدرت های سیاسی برتر دنیا به خصوص روس و انگلیس بود.

محققان در ادامه به بیان تاریخچه قرنطینه در ایران می پردازند و می گویند: بیشتر قرنطینه های قبلی ایران، در داخل کشور و در محدوده شهرها اجرا می شد ولی در زمان امیرکبیر حوزه گسترده و علمی تری پیدا کرد. هنگامی که در سال 1267 ه.ق بیماری وبا گسترش یافت، امیرکبیر دستور داد قرنطینه را در مرز ایران و عراق اجرا نمایند. دلیل آن گزارش هایی بود که از شیوع بیماری وبا در شهرهای زیارتی و خطر سرایت آن به داخل ایران وجود داشت.

در این مقاله آمده: اگر چه قرنطینه روش بسیار مناسب و راه عملی برای جلوگیری از شیوع بیماری های مسری بود، ولی اجرای آن در ایران، با شیوه حکومت آن روز و نگرش مردم و حکام نسبت به چنین پدیده های جدیدی تبعاً مسائل زیادی را به همراه داشت بنابراین حجم زیادی از اسناد مربوط به مسائل بهداشتی و درمانی، مربوط به قرنطینه، از زوایای گوناگون می گردد. برای ایجاد روشی بهتر در پیشبرد مراحل این تحقیق، سعی شد تا ابتدا این اسناد دسته بندی و سپس تحلیل شوند.

نویسندگان این مقاله می گویند: یکی از مهم ترین مسائل قرنطینه ها دید منفعت جویانه ماموران دولتی نسبت به آن بود. این پدیده ناگوار تا حد زیادی معلول روحیه آن ها بود و لذا شکایات بسیاری از تعدیات ماموران دولتی شاغل در قرنطینه ها شد. به دنبال افزایش نارضایتی از این اقدام، بعضی از مسافران ترجیح می دادند از بیراهه رفته تا گرفتار ماموران نشوند و وجهی بابت پرداخت قرنطینه پرداخت ننمایند.این مسئله باعث شد تا قرنطینه از هدف اصلی خود دور افتاده و در کار آن اخلال ایجاد گردد، لذا پس از مدتی اخذ وجه از مسافران به عنوان قرنطینه ممنوع شد.

در این پژوهش آمده است: اسناد دوران پهلوی اول حکایت از این مسئله دارد که مسائل اقتصادی قرنطینه کم تر از گذشته باعث بروز مشکل برای مسافران می شد و نظارت بر مصرف بودجه و مشخص حل هزینه آن و نظارت ماموران اداره اقتصادیه باعث شده بود تا ماموران جرات تعرض به مسافران را نداشته باشند.

بخش دیگری از اسنادی که نویسندگان این مقاله به آنالیز آن ها پرداخته اند مربوط به مواردی می گردد که بعضی از مسافران به دلایل مختلف قصد عبور از محدوده قرنطینه یا فرار از آن را داشتند. این مسئله هم در قرنطینه های داخلی و هم در پست های مرزی مشهود بود. بزرگان و دولتمردان هم توقف در قرنطینه را موجب کسر شان خود دانسته و به روش های مختلف آن را نادیده می گرفتند. حتی شخص پادشاه که می بایست بیش از هر کس دیگری نسبت به قوانین وضع شده توسط خودش حساس بوده و آن را رعایت کند؛ از این مسئله مستثنی نبود.

در این مقاله آمده: تعدادی از اسناد، مربوط به تقاضای دولت ایران و دولت های همجوار برای ایجاد قرنطینه در موارد بروز بیماری بود. مانند، نامه ای از سفیر ایران در شهر اسلامبول به تاریخ 18 رجب 1280 ه.ق و سند دیگری دایر بر تقاضای سفارت دولت روس از دولت ایران مبنی بر تاسیس قرنطینه در مرزهای شاقتصادی ایران و مشخصاً در بنادر انزلی، آستارا، مشهدسر و بندر گز بوده است.

نویسندگان این مقاله می گویند: در دوره رضا شاه، اسناد موجود حاکی از آن است که ریاست قرنطینه های بنادر جنوب تا مدت ها هم چنان در دست نظامیان انگلیس بود و در اسناد و مکاتبات از اشخاصی همچون کاپیتان رونی، به عنوان رئیس قرنطینه ها نام برده می گردد. البته دولت ایران از این امر چندان راضی به نظر نمی رسید و سعی می کرد تا با محدود کردن و نظارت بر بودجه قرنطینه های جنوب برای ماموران انگلیسی اشکال تراشی کند.

کثیری و همکارش می گویند: در بنادر آستارا و انزلی هم از سال های حدود 1912 و 1913 قرنطینه هایی برقرار شد. روس ها در این مورد هم مانند دیگر برخوردهای سیاسی خود با ملت های هم جوار، مشی مستبدانه و زورگویانه اتخاذ نموده و رعایت حال مسافران را نمی کردند. شرایط قرنطینه انزلی هم مشابه قرنطینه های جنوب بود. برخورد ماموران قرنطینه با مسافران تبعیض آمیز بود و بستگی به شرایط اقتصادی فرد داشت. همین مسئله یکی از مهم ترین دلایل عدم موفقیت عملکرد قرنطینه ها و نارضایتی مردم بود.

این پژوهش در ششمین شماره چهارمین دوره مجله اخلاق و تاریخ پزشکی منتشر شده است.

دور زمین: دور زمین: سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده!