کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی رونمایی شد - مجله سرگرمی

مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در ابتدای این تبادل نظر با اشاره به اینکه جنگ، ابعاد مختلفی دارد و این پدیده از زوایای مختلفی قابل آنالیز است، گفت: این مسئله تقریباً انکارناپذیر است که بسیاری از دانش ها و علوم در جنگ ها جهش پیدا می نمایند. پدیده ای مثل جنگ، روال معمول زندگی آدم ها را به هم می زند و احتیاجهای جدیدی برای زندگی آدم ها ایجاد می نماید که متناسب با آن ها انسان به این فکر می نماید که بیاید و احتیاج ها را پاسخ دهد؛ بنابراین دانش و علوم در اختیار انسان می آیند برای اینکه بتواند آن احتیاجهایش را پاسخ بدهد.

وی مسائل استراتژیک، علوم سیاسی و جغرافیای سیاسی را از حوزه های دانشی برشمرد که با وقوع جنگ می توانند قابل آنالیز باشند و در ادامه تأکید کرد: در جنگ هشت ساله بین ایران و عراق که به عنوان طولانی ترین جنگ قرن بیستم است، خیلی از مسائل رخ داده که می تواند با علوم مختلف پیوند بخورد و برای آیندگان موردسنجش قرار گیرد.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به چرایی انتشار کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی اظهار کرد: یکی از مأموریت های گروه مطالعات فرهنگی ـ اجتماعی پیوند دادن مراکز علمی یا کوشش برای پیوند یافتن بین مراکز دانشگاهی با حوزه های مطالعات جنگ ایران و عراق است. درواقع جنگ همیشه بین دو کشور، دو قوم، دو ملت یا بین دو ایدئولوژی و دو تفکر اتفاق می افتد و این می تواند برای یک استاد دانشگاه و یا یک دانشجو موضوع قرار گیرد و متناسب با آن رشته که دارد تحصیل می نماید ببیند که در پدیده ای به نام جنگ چطور می تواند آن نظریه دانشگاهی خودش را آنجا آزمون کند. یکی از این ارتباطات با دکتر سید هادی زرقانی عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و دانش آموخته رشته جغرافیای سیاسی بود که در قالب رساله دکتری به طراحی مدل جامعی جهت سنجش قدرت ملی کشورها پرداخته اند.

وی اضافه نمود: درواقع ایشان یک سنجه جدید برای سنجش قدرت ملی ارائه نموده است و در این کتاب همان مدل سنجش در رابطه با قدرت دو کشور ایران و عراق در دوره دفاع مقدس مورداستفاده قرارگرفته است. همچنین آقای دکتر حافظ نیا استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس استاد راهنمای رساله و ناظر علمی این طرح تألیف بودند.

قاضی با اشاره به محتوای کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی مطرح نمود: در این کتاب به مفهوم قدرت پرداخته شده است. اصلاً قدرت در کشورها چه تعریفی دارد؟ قدرت چه مؤلفه هایی دارد؟ سپس با طرح نظریات مختلف، انواع قدرت را بیان نموده و مؤلفه های آن را آورده است و مفهومی تحت عنوان قدرت ملی را مطرح نموده است که قدرت ملی یک کشور چه مؤلفه هایی دارد؟ آنگاه آن مؤلفه ها را مطرح نموده و مدل های مختلف را برای محاسبه قدرت ملی بیان نموده است.

وی اضافه نمود: در ادامه کتاب مدل های مختلف مفهومی و عملیاتی سنجش قدرت ملی که توسط اندیشمندان مختلف طرح شده موردآنالیز قرارگرفته است. در انتها نیز مدل طراحی شده توسط دکتر زرقانی ارائه شده است که این مدل سنجش قدرت ملی به دلیل توجه به ابعاد 9 گانه قدرت ملی شامل قدرت سرزمینی، قدرت اقتصادی، قدرت سیاسی، قدرت فرامرزی، قدرت نظامی و... جامع ترین مدل سنجش قدرت ملی محسوب می گردد. در بخش دوم کتاب و بر مبنای این مدل سنجش قدرت ملی، ابعاد نظامی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی-حکومتی، سرزمینی و اقتصادی دو کشور ایران و عراق در دوره دفاع مقدس مورد ارزیابی قرارگرفته است.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مقایسه قدرت ملی کشورهای درگیر در جنگ را با اهمیت دانست و این نکته را موضوع اصلی کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی برشمرد و اظهار کرد: این مسئله مهمی است که قدرت ملی ما در زمان جنگ چگونه بوده و در چه فاکتورهایی بالاتر، پایین تر و یا مساوی بوده است.

وی تأکید کرد: این نوع کارها برای کسانی که آینده استراتژی سیاسی یا جغرافیایی کشور را ترسیم می نمایند، می تواند خیلی راهگشا باشد به این علت که ابزار در دستشان است و بر اساس این ابزار می توانند آینده نگری نمایند.

قاضی اضافه نمود: خیلی از این کارها تک رشته ای نیستند، کارهای میان رشته ای هستند یعنی شما می بینید مؤلفه های جامعه شناسی، دفاع نرم و جنگ نرم هم تأثیرگذار هستند و مجموعه این ها یک ذهنیت و دیدی به مخاطب می دهد.

کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی قابلیت مرجع شدن در دانشگاه را دارد

وی با اظهار به اینکه کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی این قابلیت را دارد تا در دانشگاه به عنوان یک مرجع قرار بگیرد، گفت: دکتر زرقانی به صورت مفصل نظریات را در این کتاب ارائه نموده اند و کسی که دارد در حوزه جغرافیای سیاسی کار می نماید، می تواند از یافته های این کتاب و خود مبانی نظری موجود در کتاب استفاده کند و یک نمونه موردی هم در آن ببیند.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در انتها با بیان اینکه این مرکز از انتها نامه هایی که در حوزه جنگ ایران و عراق و در حوزه دفاع مقدس باشند حمایت خواهد نمود، درعین حال متذکر شد: مرکز از انتشار انتها نامه های در حوزه دفاع مقدس حمایت می نماید به شرط اینکه قابلیت کتاب شدن را داشته باشد.

در ادامه سید هادی زرقانی در رابطه با ضرورت نگارش کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی گفت: رشته تحصیلی بنده جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است و تحلیل پدیده هایی چون جنگ، دفاع، امنیت، قدرت، صلح و...جزء حوزه های مطالعاتی این رشته می باشد. درواقع جنگ تحمیلی نیز به عنوان یک تصمیم و اقدام سیاسی دارای زمینه ها، ابعاد و پیامدهای مختلفی در عرصه فضای جغرافیایی دو کشور بوده است که می تواند موردآنالیز و واکاوی قرار گیرد. شرایط ابعاد مختلف قدرت ملی دو کشور در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، دوره دفاع مقدس و پس ازآن ازجمله سؤالاتی بود که توجه مؤلف را به سوی انجام این طرح پژوهشی جلب کرد. به ویژه در دوره دفاع مقدس که عراق از حمایت های بسیار زیاد اقتصادی، تجهیزاتی، اطلاعاتی از سوی کشورهای عربی منطقه و قدرت های عظیم دنیای برخوردار بود و در مقابل جمهوری اسلامی ایران به دلیل دوران پس از انقلاب و همچنین ماهیت ضد سلطه نظام اسلامی با تحریم های شدیدی در عرصه های مختلف اقتصادی و نظامی قرار داشت. البته برای ایجاد یک تصویر کامل تر از شرایط قدرت دو کشور، مؤلفه های قدرت ملی دو کشور در دو سال قبل از جنگ، دوره دفاع مقدس و دوره اخیر موردآنالیز و مقایسه نهاده شد.

وی با بیان اینکه کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی دو بخش دارد؛ مطرح نمود: بخش اول کتاب مباحث نظری مرتبط با قدرت و قدرت ملی است و کوشش شده است تا تبیین دقیقی از ماهیت، انواع، ابعاد و کارنمودهای قدرت صورت گیرد. همچنین نظریه ها و مدل های مربوط به ماهیت و سنجش قدرت ملی موردآنالیز قرارگرفته است. این بخش ممکن است به دلیل ماهیت تخصصی بیشتر برای قشر دانشگاهی مناسب باشد و برای عموم جذابیت کمتری داشته باشد.

در بخش دوم کتاب در شش مؤلفه قدرت ایران و عراق مقایسه شده است

زرقانی اظهار کرد: بخش دوم کتاب به مقایسه تطبیقی قدرت ملی ایران و عراق در دوره دفاع مقدس در ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، سرزمینی و نظامی پرداخته است. مقایسه قدرت دو کشور در قالب نمودارهای ساده به تصویر کشیده شده است و این موضوع می تواند برای اقشار مختلف مخاطب جذاب باشد که به آنالیز و مقایسه قدرت دو کشور در سال های دفاع مقدس بپردازند.

نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی با اظهار به اینکه موضوع کتاب و نحوه پژوهش آن برگرفته از تز رساله دکترایم است، شرح داد: قدرت ملی به مجموعه توانمندی های مادی و معنوی یک کشور گفته می گردد. در طی دهه های گذشته در خصوص مؤلفه ها و شاخص های قدرت ملی و به ویژه محاسبه و سنجش آن کوشش های متعددی اجرا شده بود که عمدتاً به یک یا چند بُعد محدود از قدرت توجه شده بود. در ادامه این کوشش ها و در قالب رساله دکتری این جانب در دانشگاه تربیت مدرس به هدایت آقای دکتر حافظ نیا مدل جامع و جدید قدرت ملی طراحی شد که نسبت به مدل های پیشین جامع ترین مدل محسوب می گردد. رساله دکتری در قالب کتاب فارسی و لاتین در داخل و خارج از ایران منتشر شد و به عنوان منبعی معتبر از سوی اندیشمندان حوزه قدرت ملی موردتوجه و استناد قرارگرفته است. به ویژه از سوی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی داخل و خارج از کشور که در حوزه قدرت ملی و مدل سازی آن کار می نمایند.

زرقانی به منابع خود در پژوهش این کتاب اشاره و مطرح نمود: شما وقتی که می خواهید ابعاد مختلف قدرت کشوری مثل ایران را به تنهایی موردسنجش قرار دهید می توانید به داده ها و گزارش های داخلی استناد کنید اما هنگامی که بحث مقایسه قدرت کشورها پیش می آید باید از متغیرها و شاخص های کمی دنیا شمول بهره ببرید.

به عبارت دیگر، منبع اصلی دریافت اطلاعات و داده های شما گزارش ها و داده های آماری سازمان های بین المللی و منطقه ای خواهد بود. به عنوان نمونه می توان به گزارش های بانک دنیای، یونسکو و سازمان های بین المللی مختلف اشاره نمود.

وی متذکر شد: یکی از مشکلاتی که برای تهیه آمار و گزارش ها در طی این پژوهش داشتم، محدودیت دسترسی به گزارش ها و داده ها مربوط به سه دهه قبل بود که عمدتاً نسخه چاپی داشته و برخلاف امروز به راحتی در اینترنت قابل دسترسی نیست.

نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی با مقایسه تطبیقی قدرت ملی ایران و عراق در دوره دفاع مقدس به اهداف خود برای نگارش این کتاب اشاره نمود و گفت: اساساً شرایط قدرت ملی دو کشور قبل از جنگ، در دوره دفاع مقدس و پس از جنگ برای خود من به عنوان یک سؤال مطرح بود. به ویژه ازآن جهت که ایران قبل از انقلاب به عنوان متحد آمریکا دریافت نماینده مدرن ترین سلاح ها و تجهیزات نظامی بود، لیکن با وقوع انقلاب و آغاز جنگ دچار تحریم های شدیدی شد و این در حالی بود که بعد از آغاز جنگ تا روزهای انتهای جنگ عراق از حمایت های بسیار زیاد اقتصادی، تسلیحاتی و تجهیزاتی برخوردار بود. مثلاً ما در ابتدای جنگ ازنظر نظامی در حوزه بعضی شاخص های قدرت نظامی مانند تعداد هواپیمای جنگی کاملاً بر عراق فزونی داشتیم ولی کم کم در طی دوران جنگ به دلیل تحریم های ظالمانه ایران و از رده خارج شدن هواپیماها از یکسو و حمایت های شدید قدرت های غربی و منطقه ای از عراق از سوی دیگر فزونی کاملاً از آن عراق شد.

وی اضافه نمود: در شاخص های دیگری نیز چون بودجه دفاعی، تعداد نیروی نظامی نیز شرایط تا حد زیادی بدین منوال بود. به ویژه در خصوص درصد بودجه دفاعی از فراوری ناخالص ملی در سال های انتهای جنگ در عراق به رقم بیش از 50 درصد رسید و شاید به همین دلیل بود که در طی این سال ها در سایر ابعاد قدرت چون قدرت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی شرایط عراق مانند شاخص های نظامی مطلوب نبود.

زرقانی اظهار کرد: همچنین در این کتاب، آخرین شرایط شاخص های قدرت ملی دو کشور در سال های اخیر یعنی 2014 تا 2017 موردآنالیز نهاده شد و نتایج نشان دهنده آن بود که تقریباً در تمامی شاخص های قدرت ملی ایران بعد از دوره دفاع مقدس رشد مطلوبی داشته است، حال آنکه عراق در شاخص های قدرت ملی غالباً فرایند نزولی داشته است.

وی متذکر شد: پی بردن به دلایل این امر البته مستلزم پژوهش دقیق تری است اما آنچه در این میان مهم و قابل ذکر است این است که در دوره دفاع مقدس عراق با حمایت قدرت های غربی و عربی در شاخص های قدرت رشد داشت و وقتی این حمایت ها قطع شد شاهد نزول این شاخص های قدرت ملی هستیم. اما تقویت و رشد شاخص های مختلف قدرت ملی در ایران به ویژه در بُعد نظامی مبتنی بر قابلیت ها و توانمندی های درون زا بود و ازاین رو شاهد رشد روزافزون شاخص های قدرت ملی ایران در طی سال های بعد از جنگ تحمیلی هستیم.

نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی در پاسخ به این پرسش که چه مدت زمانی برای نگارش این کتاب زمان گذاشته است، گفت: نگارش این کتاب حدود یک سال و نیم طول کشید. بیشتر آن وجهی که باعث طول کشیدن زمان شد دسترسی به داده های معتبری بود که ما احتیاج داشتیم، چون داده هایی که عراق داده بود، داده های زیادی نداشت و خیلی دنبال منابع گشتیم.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس رویکرد انتقادی را می پسندد

وی در انتها با ابراز رضایت از همکاری که برای انتشار کتاب درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی با تأکید بر مقایسه تطبیقی قدرت ایران و عراق در دوره دفاع مقدس با مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس داشته است، گفت: خوشبختانه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس رویکرد انتقادی را می پسندد و مدیران در این مرکز با نگرشی علمی و واقع بینانه با موضوعات برخورد می نمایند و ازاین جهت خرسند هستم که مطالب کتاب بدون هیچ ملاحظه و ممیزی تصویب و منتشر شد.

دور زمین: دور زمین: سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده!